موارد استفاده از رادیوگرافی دستگاه گوارش تحتانی چیست؟

دستگاه گوارش بدن انسان مجموعه از اعضا است که وظیفه ی هضم غذا و سپس دریافت انرژی از آن را برعهده دارند. این دستگاه از مجموعه ای از لوله های کوتاه و بلند ساخته شده که وقتی غذا از آنها رد می شود آنها را به مواد قابل جذب برای بدن تبدیل کرده و درنهایت این مواد را به گردش خون و سلول ها می رساند. همچنین این دستگاه ذخیره سازی و حذف مواد زائد به وجود آمده بر اثر گوارش و سایر فعالیت های داخل بدن را نیز انجام می دهد. این دستگاه از دو بخش عمده ی فوقانی و تحتانی تقسیم می شود. تمامی اعضای قبل از معده، شامل دهان، غدد بزاقی، زبان، حلق و مری در قسمت فوقانی دستگاه و معده، روده کوچک، لوزالمعده، کبد و کیسه صفرا و روده بزرگ در قسمت تحتانی قرار می گیرند.

رادیوگرافی با اشعه ایکس، روشی ساده و ارزان و بدون درد پزشکی است که می توان به‌ وسیله آن بیماری ها را تشخیص داد. در این شیوه بدن و اندام مورد نظر در معرض اشعه X قرار گرفته و تصاویر از آن بخش ها تهیه می شوند. رادیوگرافی دستگاه گوارش تحتانی که به آن باریم انما نیز گفته می شود روشی است که برای عکسبرداری از روده بزرگ به کار می رود. این روش به بررسی کولون صعودی (راست)، کولون عرضی، کولون نزولی (چپ) سیگموئید و رکتوم کمک می کند. ممکن است آپاندیس و بخش انتهایی روده کوچک نیز بررسی شوند. در انوما، مایعی را به‌ وسیله یک لوله کوچک به داخل روده، تزریق می‌کنند. این مایع، حاوی فلزی بنام باریم است که سطح روده بزرگ را می‌پوشاند. معمولاً اشعه ایکس، تصویر غیر واضحی از بافت‌های نرم نشان می‌دهد؛ اما باریم، باعث ایجاد یک تصویر نسبتاً روشن در بدن می‌شود. در طی آزمایش باریم انوما، ممکن است هوایی به روده بزرگ وارد کنند. این هوا روده بزرگ را متسع می‌کند و کیفیت تصاویر را بهبود می‌بخشد.

بخش‌های دستگاه گوارش تحتانی

در این بخش به معرفی مختصری از این اجزای تشکیل دهنده بخش تحتانی دستگاه گوارش می‌پردازیم:

• معده: مری توده غذایی آماده گوارش را از دریچه کاردیا خود به معده وارد می‌کند. معده ماهیچه‌ای تو خالی است و ظرفیت آن در حالت عادی به اندازه یک لیتر است. در معده غذا برای مدتی باقی می‌ماند تا فرایندهای گوارشی بر روی آن اعمال شود. با توجه به وجود شیره معده که سرشار از آنزیم‌ها و اسید معده است، اولین محلی که غذا به طور کامل تحت گوارش شیمیایی قرار می‌گیرد، این قسمت است. سلول‌های سطح درونی معده به گونه‌ای تخصص یافته هستند که می‌توانند آنزیم‌ها و اسیدهای قوی نظیر بی‌کربنات را تولید کرده و به درون فضای معده انتقال دهند و به روند تجزیه مواد غذایی نیز کمک کنند. در معده با انقباضات و حرکات ماهیچه‌های آن غذا با شیره معده مخلوط شده و توده کیموس بوجود می‌آید.
• روده کوچک: روده کوچک، لوله طویلی است که در ناحیه شکم به صورت پیچ خورده قرار دارد. آنزیم‌ها و نمک‌های صفراوی که در کبد و کیسه صفرا تولید شده، به این بخش از دستگاه گوارش منتقل می‌شوند که نقش اصلی در تجزیه و گوارش مواد کیموس را برعهده دارند. روده کوچک دارای سه بخش به نام‌های دوازدهه، تهی‌روده و دراز‌روده است. کیموس به وسیله انقباضات روده کوچک با فرکانسی مشخص در طول روده به سمت جلو می‌رود تا جایی که در انتهای دراز‌روده توسط دریچه‌ای به قسمت ابتدایی روده بزرگ به نام کور‌روده می‌رسد.
• لوزالمعده، کبد و کیسه صفرا: این اندام‌ها نقش مهمی در دستگاه گوارش انسان دارند. لوزالمعده آنزیم‌هایی را ترشح می‌کند که به تجزیه پروتئین، چربی و کربوهیدرات کمک می‌کند. کبد صفرا را ترشح کرده و از طریق مجاری صفراوی آن را به روده کوچک می‌رساند. کیسه صفرا، صفرایی که توسط کبد تولیده شده است را در خود ذخیره می‌کند.
• روده بزرگ: روده بزرگ یک لوله عضلانی با طول ۱۵۰ سانتی‌متر است که دارای قسمت‌های مختلفی از جمله کور‌روده، کولون و راست‌روده است. موادی که بعد از اعمال فرایندهای گوارشی غیر قابل هضم باقی می‌مانند، وارد روده بزرگ می‌شوند. در این بخش آب این ترکیبات به همراه آب مصرفی بدن جذب شده و توده جامدی برای دفع شکل می‌گیرد. این توده با حرکات و انقباضات روده بزرگ در طول آن حرکت کرده و به سمت راست‌روده و مخرج هدایت می‌شوند.

علل انجام رادیوگرافی دستگاه گوارش تحتانی

پزشک متخصص گوارش، ممکن است تست باریم انوما را برای تعیین علت نشانه‌ها و علائمی چون موارد زیر توصیه کند:

1. درد شکمی
2. خونریزی رکتوم
3. اسهال مزمن
4. تغییر در عادات روده
5. کاهش وزن بدون دلیل
6. یبوست مداوم
7. توده‌های غیر عادی (پولیپ ها)
8. بیماری التهابی روده

اقدامات قبل از انجام رادیوگرافی دستگاه گوارش تحتانی

1. قبل از تنقیه باریم به شما گفته می‌شود که روده بزرگ خود را تخلیه کنید. هرگونه مواد باقیمانده در روده بزرگ، تصاویر اشعه ایکس را غیر واضح می‌کند و یا با ناهنجاری‌ها اشتباه گرفته می‌شود.
2. نباید روز قبل از آزمایش غذایی بخورید و تنها نوشیدنی‌های خالص مثل آب، چای، قهوه بدون شیر و خامه، عصاره گوشت یا نوشیدنی‌های گازدار مصرف کنید.
3. مصرف ملین در شب قبل از آزمایش: ملین، به صورت قرص یا شربت به تخلیه روده بزرگ کمک می‌کند.
4. استفاده از کیت انوما: در برخی موارد، ممکن است به استفاده از کیت‌های انوما در شب قبل تست یا چند ساعت قبل آن نیاز باشد تا روده از هرگونه موادی پاک شود.
5. مشورت با پزشک در مورد داروهای مصرفی: حداقل یک هفته قبل از تست، در مورد داروهای مصرف با پزشک صحبت کنید. احتمال دارد که پزشک مصرف دارو را متوقف کند.

روش انجام رادیوگرافی دستگاه گوارش تحتانی

از شما خواسته می شود روی تخت رادیولوژی به پهلو دراز بکشید. یک لوله نرم و باریک به اندازه چند سانتی متر وارد مقعد شده و تا پایان تست باقی می ماند. باریم از طریق این لوله وارد روده می شود. برای انتشار باریم در طول روده ممکن است از شما خواسته شود کمی حرکت کنید و جابجا شوید و گاهی مقدار هوا وارد روده می کنند تا باریم به قسمتهای بالاتر روده فرستاده شود. چند عکس در وضعیت های مختلف گرفته می شود.

موارد منع انجام رادیوگرافی دستگاه گوارش تحتانی

از آنجایی که پرتوهای مربوط به هر نوعی از اشعه ایکس ، ممکن است به جنین در رحم آسیب برساند، معمولاً انجام این آزمون تشخیصی به زنان باردار توصیه نمی شود.

عوارض جانبی رادیوگرافی دستگاه گوارش تحتانی

اگرچه مقدار تابشی که شما دریافت می کنید کم است؛ ولی با این حال اشعه ایکس می تواند باعث ایجاد سرطان شود؛ اما احتمال گرفتن سرطان در مقایسه با اثرات مفیدی که به‌سادگی و با انجام آزمون باریم آنما ، پزشک شما بیماری و دلیل مشکل را تشخیص می دهد، ناچیز است. در موارد نادری، باریم انما می تواند عوارض جانبی زیر را ایجاد کند:

• ایجاد انسداد در معده و روده
• ایجاد التهاب بافت های اطرافی روده بزرگ
• واکنش آلرژیک به باریم
• ایجاد پارگی در دیواره روده بزرگ