اهمیت بیوپسی کبد و روش های انجام آن

بیوپسی یا نمونه برداری از کبد به عنوان اولین گزینه در تشخیص بیماری نبوده و پزشکان ترجیح می دهند که ابتدا با سایر روش های تشخیصی مثل آزمایش خون و تصویر برداری از وجود مشکل مطمئن شوند. سپس در صورت لزوم به سراغ بیوپسی می روند تا نوع بیماری و شدت آن را تشخیص داده و درمان مناسب را شروع کنند. پس از تشخیص وجود مشکل کبدی توسط تست های اولیه، پزشک ممکن است یک بافت غیر عادی در کبد تشخیص دهد که آن را ضایعه، تومور و یا توده می نامند. در این موارد از کبد بیوپسی گرفته می شود تا نمونه ها به پاتولوژیست فرستاده شده و بافت غیر عادی، جزئی تر بررسی شود.

بیوپسی (نمونه برداری) کبدی عملی برای برداشتن تکه ای کوچک از بافت کبد است تا بتوان آن را زیر میکروسکوپ و جهت یافتن نشانه های آسیب یا بیماری بررسی کرد. ممکن است در صورتی که پزشک معالج مشکل کبدی را بر اساس یافته های آزمایشگاهی یا تصویربرداری شناسایی نماید، درخواستی برای انجام نمونه برداری ارائه دهد. از بیوپسی کبد برای تعیین شدت بیماری کبدی نیز استفاده می شود. اطلاعات حاصل از این عمل به هدایت درمان کمک می کند. همچنین پزشک می تواند با دستور انجام بیوپسی و بررسی سلول های کبدی شما، از موفقیت درمان انتخاب شده و یا سلامت کبد پیوند زده شده اطمینان پیدا کند و در صورت نگرفتن جواب مطلوب راهکاری جایگزین در نظر بگیرد.

دلایل انجام بیوپسی کبد

• یافتن علت زردی
• یافتن علت نتایج تست های خونی غیر طبیعی کبدی مثل تست های آسپارتات آمینوترانسفراز و آلانین آمینوترانسفراز
• مشاهده ی میزان التهاب کبدی و یا اسکار ناشی از هپاتیت و یا سایر بیماری های کبدی
• مشاهده ی وضعیت هایی مثل هموکروماتوز و بیماری ویلسون
• بررسی پاسخ به درمان برای بیماری کبدی
• تعیین میزان سمیت داروهایی مثل متوتروکسات بر روی کبد
• بررسی عملکرد کبد پیوند زده شده
• یافتن علت تب مداوم و توجیه نشده
• بررسی توده ی کبدی یافت شده در تصویر برداری با پرتوی ایکس، سونوگرافی و یا سی تی اسکن
• تست های کبدی غیر طبیعی که توجیهی ندارد.
• بزرگ بودن کبد یا طحال بدون علت
• فیبروز کبد
• نقص های خاص در تصویربرداری کبد
• هپاتیت ویروسی مزمن

روشهای نمونه برداری از كبد

روش هاي مختلفي جهت انجام نمونه برداري كبد وجود دارد كه انتخاب آنها بر اساس در دسترس بودن، ترجيح بيمار و نيز شرايط باليني بيمار صورت مي گيرد.

۱ روش نمونه برداري كبد از طريق پوست (Percutaneous liver biopsy):

شايعترين روش نمونه برداري از كبد مي باشد كه در آن سوزن از طريق پوست وارد كبد شده و نمونه برداري انجام مي شود.اين روش بسيار آسان است و در صورت همكاري بيمار و دقت پزشك در نشانه گذاري صحيح محل ورود سوزن به كبد و نيز نبودن اختلال انعقادي بدون عوارض مي باشد. جهت انجام نمونه برداري ابتدا بيمار در حال خوابيده قرار گرفته و مراحل انجام نمونه برداري براي وي توضيح داده مي شود. سپس قسمت بالا و راست شكم و قسمت تحتاني و راست قفسه سينه برهنه شده و پزشك با انجام مانور دق (Percussion) محدوده بالا و پايين كبد را مشخص مي كند.

پس از تعيين محل مناسب جهت نمونه برداري، ميتوان به وسيله ماژيك روي محل مذبور علامت گذاري كرده و سپس به ضد عفوني کردن محل مشخص شده و اطراف آن پرداخت. جهت بيحس كردن پوست كه محل ورود سوزن نمونه برداري است از ليدوكائين استفاده شده و با يك سرنگ به خوبي بيحس مي شود. پس از بررسي بيحسي توسط پزشك سوزن نمونه برداري كبدي از پوست و زير پوست گذشته و روي كپسول كبد قرار مي گيرد. سپس بيمار چند ثانيه نفس خود را حبس كرده و سوزن وارد كبد شده و پس از خروج، نمونه گيري از كبد صورت مي گيرد. سوزن هاي مختلفي جهت انجام نمونه برداري كبد وجود دارند. انتخاب سوزن بستگي به آشنایی پزشك با نحوه كاركرد سوزن، درخواست بيمار و در دسترس بودن آن دارد. در سوزن هاي خودکار ابتدا سوزن مسلح شده، به اين معني كه غلاف بيروني سوزن به عقب كشيده شده و ثابت مي شود. پس از قرار گرفتن سوزن بر روي كپسول كبد و با شليك سوزن غلاف بيروني رها شده و نمونه گيري از كبد در عرض ثانيه اي انجام مي شود. جهت پيشگيري از خونريزي احتمالي از محل نمونه برداري، بيمار تا چند ساعت به سمتي كه نمونه برداري كبد انجام شده بروي كيسه شني مي خوابد.

۲- روش نمونه برداري كبد از طريق وريد ژوگولر (Transjugular liver biopsy:

در اين روش لوله بسيار نازكي از طريق وريد ژوگولر (وريد گردني) به سمت وريد فوق كبدي و سپس خود كبد رسيده و سپس سوزني از داخل لوله فوق به كبد وارد شده و نمونه برداري كبد صورت مي گيرد. اين روش در بيماران مبتلا به اختلالات انعقادي، مايع فراوان در شكم و يا در بيماران چاق مورد استفاده قرار مي گيرد. نمونه به دست آمده از اين روش معمولاً بسيار كوچك است و ارزيابي نمونه كبدي را مشكل مي كند.

۳ روش نمونه برداري از طريق لاپاروسكوپ (Laparoscopic liver biopsy):

در اين روش لوله اي از طريق پوست شكم وارده شده و مجهز به دوربين است. سوزن نمونه برداري از طريق لوله، زير ديد مستقيم به سمت كبد رفته و نمونه برداري كبد انجام مي شود. اين روش، روش تهاجمي تري نسبت به روش هاي قبلي بوده و در مواردي كه عمل جراحي با لاپاروسكوپ در حوالي كبد انجام ميشود، ميتوان به بررسي كبد و نمونه برداري از آن پرداخت.

۴- روش نمونه برداري از طريق جراحي:

اين روش فقط در مواردي كه نياز به جراحي باز در اطراف كبد مي باشد، انجام پذير خواهد بود. در صورتی که این کار توسط پزشک متخصص انجام شود ریسک عارضه بعدی بسیار کاهش پیدا می کند.

مراقبت قبل از بیوپسی کبد

قبل از انجام بیوپسی کبد باید آزمایش خون انجام شود تا وضعیت لخته شدن خون بررسی گردد. افراد مبتلا به بیماری های شدید کبدی اغلب دچار مشکلاتی در لخته خون می باشند که احتمال خونریزی بعد بیوپسی کبد را افزایش می دهد. ممکن است قبل انجام بیوپسی کبد برای کاهش احتمال خونریزی مصرف برخی داروها ضرورت داشته باشد. به خاطر داشته باشید 8 ساعت قبل از انجام بیوپسی کبد باید از خوردن و نوشیدن اجتناب کنید؛ زیرا ممکن است استفاده از خواب آور و یا بیحسی ضرورت بیابد.

مراقبت بعد از بیوپسی کبد

• بعد از ترخیص از بیمارستان فعالیت‌های بدنی و ورزش‌های سنگین تا چند هفته انجام نخواهد شد.
• پانسمان محل نمونه برداری روز بعد از انجام نمونه برداری کبد در صورت عدم وجود ترشحات یا خونریزی قابل برداشتن است و بیمار می‌تواند استحمام نماید.
• ممنوعیت نوشیدن آب و غذا تا ۲ ساعت پس از انجام نمونه برداری ادامه خواهد داشت.
• 2 ساعت بعد از عمل مراقبت و چک کردن فشار خون انجام خواهد گرفت و ظرف یک روز بیمار مرخص می‌شود.
• توجه داشته باشید که در صورت وجود تب و لرز، سرگیجه، درد قفسه سینه، شوک و بی اثر بودن مسکن‌های تجویز شده بر درد حتماً به پزشک مراجعه کنید.

موارد منع نمونه برداری کبد

در حالت‌هایی که وضعیت عمومی بیمار نامناسب باشد و یا بیماری مشکل ساز دیگری وجود داشته باشد از انجام بیوپسی خودداری می‌شود. البته در اکثر موارد می‌توان از روش‌های دیگر نمونه برداری مانند آنچه بیان کردیم استفاده کرد. از بیماری‌ها و موارد منع نمونه برداری کبد می‌توان به عوامل زیر اشاره کرد:

1. اختلالات انعقادی شدید که احتمال خونریزی پس از نمونه برداری کبد را افزایش دهند.
2. وجود مایع در حفره شکم به صورت آسیت (Ascitis) متوسط و شدید
3. وجود نوعی اختلال عروقی کبد به نام همانژیوم کبدی

عوارض بیوپسی کبد

در صورتی که متخصص بیوپسی از تجربه کافی برخوردار باشد، این عمل ایمن خواهد بود. مخاطرات احتمالی عبارتند از:

• درد: درد در محل سوزن که با بیحسی کمتر احساس می شود همچنین ممکن است درد به شانه ی راست یا در بالای شکم زیر جناق نیز حس شود .
• خونریزی: در موارد نادر احتمال بروز خونریزی پس از بیوپسی وجود دارد. گاهی در موارد خونریزی شدید، بستری برای دریافت خون یا جراحی متوقف کردن خونریزی لازم است.
• آسیب ناخواسته به سایر اندام های مجاور: در خلال نمونه برداری از کبد فرورفتن سوزن نمونه برداری در سایر اندام های داخل بدن مانند کیسه صفرا یا ریه روی داده اند هرچند بواسطه استفاده از روش های تحت هدایت تصویر برداری چنین رویداد هایی به ندرت اتفاق می افتند.